نظریه تاویل و اصلاح گری دینی: بررسی دیدگاه نصر حامد ابوزید در تاویل و آثار آن

نویسنده

سطح چهار گرایش تفسیر تطبیقی

چکیده

«تاویل»، در لغت از ماده «اول» و به معنای «بازگشت» است. درباره معنای اصطلاحی تاویل، چهار دیدگاه مهم وجود دارد: ١. مترادف با تفسیر؛ ٢. اعیان خارجی محسوس و قابل مشاهده؛ ٣. بطن قرآن؛ ۴. حقیقت و واقعیت‌هایی که بیانات قرآن، حاکی از آن‌ها است. یکی از نگاه‌های نادرست در تاویل، دیدگاه نصر حامد ابوزید است. وی به گمان خود، با هدف اصلاح‌گری دینی ـ‌در حالی که تبیین و تاکید بر تاویل، جان‌مایه بسیاری از نوشته‌ها و گفتارهای اوست‌ـ از اینکه تاویل در تحول‌های فکری و سیاسی، آرام‌آرام بار معنایی منفی به خود گرفته و نمادی برای انحراف از مقاصد و کژروی‌های دل‌های باطل شده است، ابراز تاسف می‌کند. ابوزید، تاویل را در هر دو بازه زمانی قدیم و جدید، یک «مسئله» نام‌گذاری می‌کند. تاویل از منظر ابوزید، مسئله‌ای است که جان‌مایه تلاش همگی مفسران قرآن بوده است و همه‌ در پی باز کردن پیچیدگی و دشواری‌های این بعد از فهم متن بوده‌اند؛ هر چند برخی به آن تصریح نکرده باشند. وی اجتهاد فقهی در آیات را نوعی تاویل می‌داند. او به ستایش از معتزله در تاویل می‌پردازد؛ زیرا ایشان با عقل خود، فارغ از شرع، به تاویل پرداخته‌اند. نصر حامد بر این باور است که سیره ایشان در زمان حاضر هم امکان‌پذیر است و متون، تفسیر و قرائتی متناسب با زمان خود دارند. وی باور دارد که تاویل در تمام آیات امکان‌پذیر است؛ اما ملاک خاصی برای آن وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • ابن فارس، أحمد بن فارس، معجم مقاییس اللغة، چاپ اول، قم. بی‌نا، ١۴٠۴ق.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، بی‌نا، ١۴١۴ق.
  • ابوزید، نصر حامد، نقد گفتمان دینی، ترجمه: حسن یوسفی اشکوری و محمد جواهر کلام، چاپ دوم، تهران: انتشارات یادآوران، ١٣٨٣.
  • _، نقد الخطاب الدینی، بیروت: المرکز الثقافی العربی٢٠٠٧م.
  • ابوزید، نصر حامد، مفهوم النص دراسة فی علوم القرآن، ۱ جلد، چاپ پنجم، بیروت: المرکز الثقافی العربی، ٢٠٠٠م.
  • _، نقدالخطاب‌الدینی، قاهره: سینا، ١٩٩٢م.
  • _، مفهوم النص، دراسه فی علوم القرآن، بیروت: المرکز الثقافی العربی، ٢٠٠۵م.
  • _، معنای متن، ترجمه: مرتضی کریمی‌نیا، تهران: طرح نو، ١٣٨٠.
  • _، فلسفه التأویل، بیروت: المرکز الثقافی العربی، ١٩٩۶م.
  • _، دوائر الخوف قراءه فی خطاب المرأه، چاپ اول، بیروت: المرکز الثقافی العربی، ١٩٩٩م.
  • _، نوسازی، تحریم و تأویل: از شناخت علمی تا هراس از تفکیر، ترجمه: مهدی خلجی، بیروت: مرکز الثقافی العربی، ٢٠١٠م.
  • حسینی زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ اول، بیروت، بی‌نا، ١۴١۴ق.
  • راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، چاپ اول، بیروت: بی‌نا، ١۴١٢.
  • عدالت‌نژاد، سعید، نقد و بررسی‌هایی درباره ‌اندیشه‌های نصر حامد ابوزید، تهران: مرکز مطالعات فرهنگی ـ بین المللی، انتشارات مشق امروز، ١۴١٢ق.
  • علوی مهر، حسین، روش‌ها و گرایش‌های تفسیری، ۱ جلد، چاپ اول، قم: انتشارات اسوه، ١٣٨١.
  • کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل البیت، ١۴٠٨ق.
  • کریمی نیا، مرتضی، آراء و اندیشه‌های دکتر حامد ابوزید. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، بی‌تا.
  • مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفایده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیه، ١٣۶٢.
  • نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، قم: اسلامیة، ١٣٩٨ق.
  • واعظی، احمد، درآمدی بر هرمنوتیک، چاپ هفتم، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ١٣٨۶.
  • _، نظریه تفسیر متن، چاپ دوم، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ١٣٩٢.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار