بازیابی گزارش های کتاب المغازی در تفسیر قمی.

نویسنده

دانش پژوه دکتری تاریخ اهل بیت(ع) جامعه المصطفی العالمیه/ مدرس و پژوهشگر جامعة الزهرا(س)

چکیده

بررسی جایگاه سیره نبوی در منابع نخستین شیعی، از جمله مسائل مورد توجه تاریخ‌پژوهان بوده و تاکنون به انتقاد کمبود منابعی با موضوع سیره نبوی در جوامع شیعی پاسخ مناسبی داده نشده است. صرف نظر از علل و عوامل این کاستی، جستاری در منابع غیر تاریخی و استخراج گزارش‌های سیره نبوی می‌تواند به اثبات سیره‌نگاری در منابع شیعی انجامد. کتاب تفسیرقمی از جمله منابعی است که گزارش‌های سیره در آن دیده می‌شود. مقاله حاضر با نگرشی موردی به گزارش‌های سیره نبوی در این کتاب پرداخته و نمایی از آن را ارائه می‌دهد. گرچه در منابع متقدم و متاخر به کتاب المغازی علی بن ابراهیم اشاره شده است و می‌توان احتمال داد گزارش‌های کتاب مغازی او در بدنه دیگر کتب و به ویژه تفسیر منسوب به وی وارد شده و بر اساس یک روند طبیعی، خود کتاب کنار گذاشته شده است، اما تحقیق حاضر صرفا به استخراج گزارش‌های سیره و مغازی پرداخته و بازسازی کتاب مفقود المغازی را به مجالی دیگر وامی‌گذارد. دستاورد پژوهه حاضر، اثبات وجود گزارش-های سیره نبوی و به ویژه مغازی در منابع شیعی از گذر استخراج موردی در تفسیرقمی است؛ با توجه به این که گفتمان مسلط در اعصار گونا‌گون، پرداختن به موضوعات اختصاصی اعتقاد شیعی را اقتضا می‌کرد و کمبود منابع سیره نبوی در جوامع شیعی در مقایسه با اهل سنّت قابل دفاع است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • جرار، ماهر، «سیره اهل الکساء؛ نخستین منابع شیعی درباره زندگی‌نامه پیامبر»، ترجمه محمدحسن محمدی‌مظفر، هفت آسمان، ش23، سال 1385، ص197-235.
  • جعفری، یعقوب، مقایسه‌اى میان دو مکتب فکرى شیعه در قم و بغداد در قرن چهارم، کنگره شیخ مفید، قم، 1376.
  • شریفی، حسن و سیدمحمدحسین مبلغ، «تفسیر قمی در ترازوی نقد»، پژوهش‌های قرآنی، ش5 و 6، 1375، ص332-361.
  • مدد الموسوی، احمد، «پژوهشی پیرامون تفسیر قمی»، کیهان اندیشه، ش32، مهر و آبان 1369، ص84-9
  • آلوسی، تفسیر الآلوسی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  • ابن شهر آشوب، مناقب آل ابى طالب، چاپ هاشم رسولى محلاتى، قم‏: بى‏تا.
  • ابن طاووس، سعد السّعود للنّفوس، چاپ فارس تبریزیان حسّون، قم: 1379ق.
  • ابن عساکر، علی بن الحسین، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالفکر، 1415ق.
  • ابن ندیم، الفهرست، مقدمه و تحقیق رضا تجدد، تهران: بی‌نا، 1391ق.
  • ابن هشام، السیره النبویة، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الابیاری، بیروت: دارالمعرفه، بی‌تا.
  • ازهرى، محمد بن احمد (370) ، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421ق.
  • استرآبادى، علی، تأویل الآیات الظاهرة فى فضائل العترة الطّاهرة، چاپ حسین استاد ولى، قم: 1417ق.
  • القمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تحقیق سید طیب موسوی، بی‌جا: مؤسسه دارالکتاب، 1367ش.
  • بخشی، منصوره، تاریخ‌نگاران امامیه، قم: جامعه الزهرا(س)، 1393ش.
  • بغدادی، اسماعیل پاشا، هدیه العارفین، بیروت: دار احیاء تراث العربی، 1951م.
  • تهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعة، بیروت: دار الاضواء، 1403ق.
  • جعفریان، رسول، منابع تاریخ اسلام، قم: انصاریان، 1376ش.
  • حاکم الحسکانی، شواهد التنیزیل، تحقیق شیخ محمد باقر محمودی، قم: مجمع الثقافه الاسلامیه، 1411ق.
  • حسین‏زاده شانه‏چى، حسن‏، اوضاع سیاسى اجتماعى و فرهنگى شیعه در غیبت صغرى‏، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى‏، 1386ش.
  • خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشر آثار شیعه، 1410ق.
  • دوانی، علی، مفاخر اسلام، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1377ش.
  • رضوانی، جابر، ترجمه تفسیر قمی، قم: انتشارات بنی الزهرا، 1388ش.
  • زبیدى، محمد بن محمد، تاج العروس‏، تحقیق علی شیری، بیروت: دار الفکر، 1414ق.
  • شبیری زنجانی، سیدمحمدجواد، «تفسیر علی بن ابراهیم قمی»، دانشنامه جهان اسلام، ج7، 1393ش.
  • شیخ صدوق، علل الشرایع، تحقیق سید محمد بحر العلوم، نجف: منشورات المکتب الحیدریه، 1385ق.
  • _ ‏، عیون أخبار الرضا(ع)‏، تصحیح مهدی لاجوردى، تهران: نشر جهان‏، 1378ش.
  • طبرسى، فضل بن حسن، اعلام الورى بأعلام الهدى، قم: 1417ق.
  • _ ، الغیبة للحجه، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، قم، 1411.
  • _ ، الفهرست، تحقیق شیخ جواد قیومی، قم: مؤسسه نشر الثقاه، 1417ق.
  • _ ، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوى خرسان، بیروت: 1401ق/ 1981م.
  • _ ، رجال الطوسی‏، قم: جامعه مدرسین‏، 1415.
  • عاملی، شیخ حّر، وسایل الشیعة، قم: موسسه آل البیت الاحیاء التراث، 1414ق.
  • عسقلانی، ابن حجر، لسان المیزان، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1390ق.
  • فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم: نشر هجرت 1409ق.
  • کشى، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال‏ [تلخیص‏]، محمد بن حسن طوسى، چاپ حسن مصطفوى، مشهد: 1348ش.
  • کلینی، الکافی، تحقیق علی أکبر الغفاری، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1367ش.
  • کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تهران: مؤسسه الطبع و النشر التابعه، 1410ق.
  • مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، نجف: مطبعه الرضویه، 1352ق.
  • مجلسی، بحار الانوار، تهران: اسلامیه، 1363ش.
  • نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی، رجال النجاشی، قم: جامعه مدرسین، بی‌تا.
  • واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت: مؤسسة الأعلمى، 1409ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار