بررسی تطبیقی آرای اعتقادی و کارنامه عملی خوارج و وهابیت

نویسندگان

1 دانش پژوه دکتری حکمت متعالیه دانشگاه اصفهان/طلبه سطح سه کلام اسلامی جامعة الزهرا(س)

2 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه خوارزمی

چکیده

خوارج، یکی از فرقه‌های اسلامی است که اندیشه‌ آنان با نفوذ به بسیاری از گروهای منتسب به اسلام، تاثیر پیدا و پنهان داشته است. در این میان، وهابیون به عنوان بارزترین نماینده‌ جریان انحرافی سلفی ـ تکفیری، بیش از هر فرقه‌ دیگر، از خوارج تاثیر پذیرفته اند. گرچه وهابیت در برخی موضوع‌ها تفاوت‌هایی با خوارج دارد، در مجموع هر دو شباهت‌های مبنایی نیز با یکدیگر دارند، به گونه‌ای که می‌توان اذعان کرد وهابیت، قرائتی دیگر از خارجی‌گری است. ظاهرگرایی در عرصه فهم قرآن، حکم به تکفیر غیر خود، بدعت در دین، مقید نبودن به هیچ قیود و شروط در امر به معروف و نهی از منکر، جهل و سطحی‌نگری، مقدس‌مآبی و جمود فکری، خشونت و کشتار مسلمانان با توجیهات عقیدتی، برخی از وجوه تشابه دو گروه یاد شده است. از سوی دیگر، رویت حسی خداوند، عذاب قبر و شفاعت نیز از مهم‌ترین مسائل اختلافی آنان است که جستار پیش‌رو با روش تحقیق کتابخانه‌ای، به بررسی تحلیلی- تطبیقی اندیشه و عملکرد دو گروه خوارج و وهابیت پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
"ظاهرگرایی در عرصه فهم قرآن، حکم به تکفیر غیر خود، بدعت در دین، مقید نبودن به هیچ قیود و شروط در امر به معروف و نهی از منکر، جهل و سطحی‌نگری، مقدس‌مآبی و جمود فکری، خشونت و کشتار مسلمانان با توجیهات عقیدتی، برخی از وجوه تشابه دو گروه یاد شده است. آرای مشترک از جمله آرای مشترک خوارج و وهابیت؛ ظاهرگرایی در عرصه فهم قرآن، حکم به تکفیر غیر خود، بدعت در دین، مقید نبودن به هیچ قیود و شروط در امر به معروف و نهی از منکر، جهل و سطحی‌نگری، مقدس‌مآبی و جمود فکری، خشونت و کشتار مسلمانان است که با روش تحلیلی- تطبیقی به بررسی آن خواهیم پرداخت. اگرچه نظریه‌پرداز مکتب وهابیت به چنین شروطی قائل شده است، با این حال نه تنها کارنامه عملی این گروه، بلکه برخی از فتواهای اسلاف و اخلاف عبدالوهاب نیز نشان‌دهنده این واقعیت آشکار است که این گروه در باب امر به معروف و نهی از منکر نیز معتقد به رعایت هیچ اصول اسلامی و حتی انسانی نیست، چنان‌که ابن‌تیمیه ریختن خون شیعیان را مباح می‌داند (ر. در مقایسه‌ تطبیقی دو فرقه‌ خوارج و وهابیت، در کنار تفاوت‌های موجود میان آن دو مانند رؤیت حسی خداوند، عذاب قبر و شفاعت که می‌تواند افق‌های جدیدی پیش روی اهالی علم بگشاید، شباهت‌های فراوان آنان مانند ظاهرگرایی در عرصه فهم قرآن، حکم به تکفیر غیر خود، بدعت در دین، مقید نبودن به هیچ قیود و شروط در امر به معروف و نهی از منکر، جهل و سطحی‌نگری، مقدس‌مآبی و جمود فکری، خشونت و کشتار مسلمانان، دلالتی روشن بر وجود روح مشترک میان آنان است."

کلیدواژه‌ها

مراجع

  • ابن ابی الحدید، ابوحامد عزالدین، شرح نهج البلاغه، قم: مکتبه آیت الله مرعشی، 1378.
  • ابن اثیر جرزی، عزالدین، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367.
  • ابن تیمیه، احمد، درءالتعارض العقل و النقل، ریاض: دارالعالم الکتب، 1971م.
  • ـ، المنتقی من الاعتدلال فی نقض کلام اهل الرفض و الاعتزال (مختصر منهاج السنه)، ریاض: دارالعالم الکتب،1417ق.
  • ـ، کتاب الرد علی الاخنایی، ریاض: المرئاسه العامه الادارات البحوث العلمیه، 1404ق.
  • ـ، مجموعه الفتوی، جمع و ترتیب عبدالرحمن بن محمد عبد القاسم، بی‌جا، بی‌تا.
  • ابن عبدالوهاب، محمد، کتاب التوحید، ریاض: التوعیه الاسلامیه فی الحج، بی‌تا.
  • ابن عبدالوهاب، سلیمان، الصواعق الالهیه فی الرد علی الوهابیه، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
  • ابن قیم جوزیه،محمد بن ابی بکر، الروح، بیروت: دارالفکر العربی، 1996م.
  • ابن منظور، جمال الدین ابوالفضل محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دارالفکر- دارصادر، 1414ق.
  • احمدی میانجی، مقالات، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
  • اسدعلی‌زاده، اکبر، چالش‌های فکری و سیاسی وهابیت، قم: انتشارات صدا و سیما، 1386.
  • اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلیین، آلمان: فرانس شتاینر، 1400ق.
  • امین، سیدمحسن، کشف الارتیاب فی اتباع محمدبن عبدالوهاب، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
  • بحرانی، ابن میثم، شرح نهج‌البلاغه، ترجمه: مهدی مقدم، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه، 1417ق.
  • برنجکار، رضا، آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی، قم: کتاب طه، 1391.
  • بغدادی، عبدالقادر، الفرق بین الفرق و بیان الفرقه الناجیه، بیروت: دارالجلیل- دارالآفاق، 1408ق.
  • پژوهشکده تحقیقات اسلامی، فرهنگ شیعه، قم: زمزم هدایت، 1386.
  • تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، قم: الشریف الرضی، 1409ق.
  • جرجانی، میرسیدشریف، التعریفات، تهران: ناصرخسرو، 1412ق.
  • جعفریان، رسول، افسانه تحریف قرآن، ترجمه محمود شریفی، تهران: امیرکبیر، 1382.
  • جمعی از نویسندگان، امامت پژوهی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی(ع)، 1381.
  • جوادی‌آملی، عبدالله، حماسه و عرفان، قم: اسراء، 1384.
  • ـ ، معاد در قرآن، جلد 5، قم: اسراء، 1387.
  • حسینی واسطی زبیدی، سیدمرتضی، تاج العروس، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
  • حلبی، علی اصغر، تاریخ علم کلام در ایران و جهان اسلام، چاپ دوم، تهران: اساطیر، 1376.
  • حلمی، مصطفی، قواعد المنهج السلفی فی الفکر الاسلامی، بیروت: دارالکتب العلمیه، 2005م.
  • حلی، حسن بن یوسف، مناهج الیقین فی اصول الدین، تحقیق محمدرضا انصاری قمی، قم: بوستان کتاب، 1390.
  • راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، تهران: مرتضوی، 1383.
  • رضوانی، علی‌اصغر، سلفی‌گری (وهابیت) و پاسخ به شبهات، قم: مسجد مقدس جمکران، 1387.
  • ـ ، شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات، تهران: مشعر، 1384.
  • سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم: مؤسسه نشر الاسلامی- مؤسسه الامام صادق(ع)، بی‌تا.
  • ـ ، رسائل و مقالات، قم: مؤسسه الامام الصادق(ع)، 1425ق.
  • ـ ، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، قم: توحید، 1373.
  • ـ ، فی ضلال التوحید، تهران: مشعر، 1412ق.
  • ـ ، مرزهای توحید و شرک، ترجمه مهدی عزیزیان، تهران: مشعر، 1380.
  • ـ ، محاضرات فی الالهیات، تلخیص علی ربانی گلپایگانی، قم: مؤسسه الامام الصادق(ع)، 1428ق.
  • ـ ، وهابیت مبانی فکری و کارنامه عملی، قم: توحید، 1391.
  • سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1373.
  • شرف‌الدین، سیدعبدالحسین، اجتهاد در مقابل نص، ترجمه علی دوانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1383.
  • شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، الملل و النحل، قم: الشریف الرضی، 1364.
  • طبرسی، ابومنصور احمد بن علی، الاحتجاج علی اهل اللاج، ترجمه بهراد جعفری، تهران: اسلامیه، 1381.
  • صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی، ترجمه منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: حکمت، 1366.
  • علوی عاملی، سیدمحمد، علاقه تجرید، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1381.
  • عمر ابونصر، الخوارج فی الاسلام، بی‌جا: بی‌نا، 1949م.
  • فخرالدین رازی، محمدبن عمر، چهارده رساله، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383.
  • فقیهی، علی‌اصغر، وهابیان، تهران: صبا، 1366.
  • کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، ترجمه جواد مصطفوی، تهران: الاسلامیه، بی‌تا.
  • مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد: آستان قدس رضوی، 1372.
  • مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار الجامعه لدرر اخبار ائمه الاطهار علیهم السلام، بیروت: مؤسسه الوفاء، 1404ق.
  • مسجدجامعی، زهرا، نظری بر تاریخ وهابیت، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380.
  • مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم: صدرا، بی‌تا.
  • مکارم شیرازی، ناصر، وهابیت بر سر دو راهی، قم: موسسه امام علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)، 1386.
  • مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی به فارسی، تهران: انتشارات اسلامی، 1375.
  • موسوی کنتوری، میر حامد حسین، عبقات الانوار فی اثبات امامه الامه الاطهار، اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین، 1366.
  • نجارزادگان، فتح‌الله، تحریف‌ناپذیری قرآن، تهران: مشعر، 1384.مقاله:1. سیدنژاد، سیدباقر، «رویکردشناسی فلسفی و معرفتی جریان سلفی‌گری»، فلسفه دین، ش11، 1390، ص131- 160.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار