تحلیل نقد شهید مطهری(ره) بر علامه طباطبایی(ره) در مفهوم حکمت الهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه سطح چهار تفسیر تطبیقی، موسسه معصومیه

2 مدرس حوزه و دانشگاه

چکیده

در معنای حکمت الهی، اختلاف نظرهایی میان متکلمان و فیلسوفان مسلمان وجود دارد. هدف این نوشتار، تبیین و بررسی اشکالات شهید مطهری بر تعریف علامه طباطبایی از معنای حکمت الهی است. علامه در بیانی دقیق، نفس فعل خداوند را عین حکمت و مناط همه حکمت­ها می­داند که حکمت براى فعل دیگران، از آن‌جا انتزاع مى‏شود. منتفی­شدن حکمت و عدم آن درباره خداوند، بی­معنا­شدن استدلال­هاى قرآن به حکمت و انتقال از حکمتِ حکیمانه به حکمت متکلمان و سپس نفی آن، اشکالات شهید به این دیدگاه است؛ حال آن‌که با در نظرگرفتن حکمت به‌معنای غایتمندی افعال خداوند، بین فعل خدا و علت غایی آن یا همان حکمت، فاصله­ای نیست. طبق مبنای علامه، فعل خدا تابع هیچ قانونی نیست؛ لذا حکمت برای خدا قابل اثبات است. ضمن این‌که غایت فعل خدا بالذات، ذات خداست و رساندن مخلوقات به کمالاتشان، مقصود بالتبع است. استدلال­های قرآنی نیز فرض لغویّت را در نظر گرفته و سپس رد می­کنند. علامه در موارد متعددی، معنای حکمت در خداوند را غیر از تعریف متکلمان معتزلی تبیین کرده­ و بیان ایشان، از قبیل دفع اشکال مقدّر بوده است. نقطه اشتراک دو دیدگاه این است که اساسا نظامی غیر از نظام احسن موجود، حتی فرضی ندارد.

کلیدواژه‌ها