استادیار گروه تفسیر و قرآن و عضو هیأت علمی جامعةالمصطفی العالمیه.
چکیده
یکی از آموزههای قرآن اعطاء پاداش عمل در دنیا و آخرت است که با واژههائی مانند جزا، عقوبت، اجر، ثواب و ... بیان شده، دو مورد از این واژهها «اجر و ثواب» است که در برخی آیات یکی و در برخی دیگر هر دو آنها استعمال شده، این نوشته به دنبال بیان تفاوتهای این دو واژه در استعمالهای قرآنی است اهمیت بحث این است که برخی واژهها در نگاه ابتدایی مترادف به نظر میرسند اما دقت در استعمال آنها در قرآن حاکی از تفاوتهای ظریف و معناداری در بین آنها است به طوری که امکان جایگزینی یکی از آنها به جای دیگری نیست و این خود نشان دیگری از بلاغت معجزه آسای قرآن است؛ از این رو این پژوهش با بهرهمندی از روش گردآوری کتابخانهای و با پردازش توصیفی تحلیلی به تعریف و تبیین دو واژه «اجر و ثواب» پرداخت و با توجه به موارد استعمال آنها در قرآن به دنبال پی بردن به تفاوتهای آنها بود یافتههای پژوهش این شد که دو واژه «اجر» و «ثواب» در این امور تفاوت دارند: «استعمال ثواب» برای جزای «عمل خیر و شر» و «استعمال اجر» تنها برای «عمل خیر»؛ «بدل از عین بودن» برای «ثواب» و «بدل از منفعت» برای «اجر»؛ «تعیین ثواب» «بعد از عمل» و «تعیین «اجر» «قبل از عمل» ؛ «عطا کننده ثواب» تنها «خداوند» و «عطا کننده اجر» «هم خدا و هم انسان»؛ «شرط ثواب دنیوی»، «نیت» و «شرط اجر دنیوی»، «منفعت» و همین طور «شرط ثواب اخروی» «نیت» و شرط «اجر اخروی» «منفعت همراه نیت» است.