بررسی و نقد دیدگاه ذاتی نبودن نیاز قرآن به تفسیر

نویسنده

استادیار گروه تفسیر موسسه رهپویان سیدالشهداء

چکیده

تفسیر قرآن از عصر رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) آغاز شد و تاکنون پویایی خود را حفظ کرده است. تفسیرهای پرشمار و گوناگون، نشان‌دهنده تلاش مفسران و نیاز همیشگی به تفسیر است. درباره علل نیازمندی قرآن به تفسیر، اختلاف نظر وجود دارد؛ گروهی بر این باورند که این نیازی عرضی است؛ زیرا آیات قرآن به تنهایی مبهم نیستند تا نیاز به تفسیر داشته باشند؛ بلکه عوامل بیرونی، نظیر حوادث زمان، شرایط خاص مخاطبان و دوری از عصر نزول، فهم مراد خداوند را دشوار کرده است. گروهی دیگر، افزون بر باور به عرضی بودن نیاز قرآن به تفسیر، در مواردی آن را ذاتی می‌دانند. آن‌ها بر این باورند که برخی ویژگی‌های قرآن سبب شده تا بعضی آیات، بدون توجه به عامل بیرونی، مجمل باشند یا معنا را به شکلی نارسا منتقل کنند؛ از این رو، فهم صحیح آن‌ها بدون تفسیر، میسر نیست. این پژوهش با جست‌وجو در متون تفسیری و بررسی دیدگاه‌ها و ادله مخالفان و موافقان «نیاز ذاتی قرآن به تفسیر»، به این نتیجه رسیده است که نیاز به تفسیر هم ذاتی است و هم عرضی و ادله قائلین به «ذاتی نبودن نیاز قرآن به تفسیر»، ناتمام است.

کلیدواژه‌ها


  • ابن بابویه، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، تهران: علمیه، بی‌تا.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1408ق.
  • اعرابی، غلامحسین، تفسیر قرآن و بررسی جریان دوری گزینی و باز دارندگی از آن، چاپ اول، قم: نشر آثار نفیس، 1389.
  • اعرابی، غلامحسین، قرآن و تفسیر عصری، بی‌جا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بی‌تا.
  • جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، چاپ اول، قم: مرکز نشر اسراء، 1368.
  • جوانمردزاده، زکیه، «تفسیر قرآن؛ ذاتی یا عرضی»، استاد راهنما: جعفر نکونام، دانشگاه قم، 1390.
  • حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعة الی التحصیل مسائل الشرعیه، چاپ اول، تهران: مکتبة الاسلامیة، 1374.
  • خسروی حسینی، سید غلامرضا، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، چاپ دوم، تهران: مرتضوی، 1375.
  • خویی، سید ابوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه: هاشم‌زاده هریسی، تهران: وزارت ارشاد، 1382.
  • رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، چاپ دوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1385.
  • رضایی اصفهانی، محمدعلی، منطق تفسیر قرآن، چاپ اول، قم: جامعة المصطفی العالمیة، 1387.
  • زمخشری، محمود، الکشاف عن غوامض التنزیل، چاپ سوم، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
  • سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، چاپ دوم، بیروت: دارالکتاب العربی، 1421ق.
  • شاکر، محمد کاظم، مبانی و روش‌های تفسیری، چاپ اول، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی، 1382.
  • شاکر، محمدکاظم، «مقالات و بررسی‌ها»، دفتر 74، 1382.
  • شریف الرضی، محمد بن حسین، المجازات النبویه، قم: دارالحدیث، بی‌تا.
  • طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی التفسیر القرآن، ترجمه: سید محمد موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: جامعه مدرسین، 1374.
  • طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان لعلوم القرآن، بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.
  • طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی التفسیر القرآن، بیروت: إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  • عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تهران: المکتبة الاسلامیة، بی‌تا.
  • کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1363.
  • مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  • مطهری، مرتضی، فطرت، چاپ دوم، تهران: صدرا، 1370.
  • ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌معرفت، محمد هادی، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، چاپ اول، مشهد: الجامعة الرضویة، 1418ق.
  • ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران، چاپ اول، قم: مؤسسه فرهنگی التمهید، 1379.
  • ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌معرفت، محمد هادی، علوم قرآنی، چاپ پانزدهم، قم: موسسه فرهنگی التمهید، 1389.
  • مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1374.
  • مؤدب، سید رضا، مبانی تفسیر قرآن، چاپ دوم، قم: دانشگاه قم، 1390.