آثار تعامل شیخ مفید با آل بویه

نویسنده

طلبه سطح چهار رشته تاریخ ائمه، جامعه‌الزهرا(س)

چکیده

هدف این نوشتار بررسی تعامل شیخ مفید با دولتمردان آل‌بویه و پیامدهای آن برای دو طرف است. از آنجا که شیخ مفید از دانشمندان بزرگ شیعه بود که در دوره آل‌بویه، مدت زمانی ریاست امامیه را بر عهده‌ داشت و این دولت هم به عنوان یک حاکمیت شیعی مطرح ‌بود، طبیعتا برای تثبیت پایه‌های قدرت خود و مشروعیت بخشیدن به آن، نیاز به تعامل و همکاری علمای شیعه‌ هم‌عصر خود داشت. از سویی با توجه به فضای فکری آن زمان، علمای شیعه نیز نیاز به فضای باز سیاسی و پشتوانه‌ حکومتی داشته‌ا‌ند، بنابراین همکاری و مناسبات دو طرف به نفع یکدیگر بوده است. پرسش اصلی تحقیق این است که آیا تعامل شیخ مفید با حاکمان آل بویه محدود به مسائل سیاسی بوده، یا مسائل مذهبی و فرهنگی را نیز دربرمی‌گرفته است. روش این پژوهش تاریخی- تحلیلی و بر اساس جمع-آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و نرم‌افزارها تدوین شده‌ است. بر اساس یافته‌های این تحقیق، چند تن از حاکمان آل‌بویه با شیخ مفید در برخی عرصه‌ها تعامل داشته‌اند و برقراری مناسبات بین دو طرف، منجر به آثار و پیامدهایی برای هر دو گردیده است.

کلیدواژه‌ها


  • تقوی سنگدهی، لیلا و امانی چاکلی، بهرام، «بررسی تعامل فکری و سیاسی شیخ مفید با حاکمان آل بویه»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه تاریخ، شماره 27، تابستان 1391، ص 1- 26.
  • قهرمان فرد، بهاءالدین و دیگران، «بررسی تعامل با سلطان جور در اندیشه شیخ مفید»، فصلنامه علمی پژوهشی کاوشی نو در فقه، شماره 80، تابستان 1393، ص 103- 120.
  • آل‌یاسین، شیخ محمد حسن، تاریخ حرم کاظمین، ترجمه غلامرضا اکبری، مشهد: کنگره جهانی امام رضا(ع)، 1371ش.
  • ابن اثیر، علی ‌بن محمد، الکامل فی التاریخ، تحقیق ابوالفداء عبدالله القاضی، بیروت: دارالکتب العلمیه، بی‌تا.
  • ابن تغری بردی الاتابکی، جمال الدین ابی الحسن یوسف، النجوم الزاهره، مصر: دار الکتب، بی‌تا.
  • ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، تحقیق عبدالقادر عطاء و مصطفی عبدالقادر عطا، چاپ دوم، لبنان: دارالکتب العلمیه، 1415ق.
  • ابن‌ حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بی‌جا: دارالفکر، 1404‌ق.
  • _ ، لسان المیزان، چاپ سوم، بیروت: موسسه ‌الاعلمی‌الاسلامیه، 1390ش.
  • ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ ابن خلدون، تحقیق سهیل زکار، بیروت: دارالفکر، 1408‌ق.
  • ابن شهرآشوب، محمد بن نعمان، معالم العلماء، قم: بی‌نا، بی‌تا.
  • ابن ‌طقطقا، محمدبن‌علی، تاریخ فخری، ترجمه محمدوحید گلپایگانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1367ش.
  • ابن کثیر، البدایه و النهایه، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالاحیاء التراثی العربی، 1408‌ق.
  • ابن مسکویه، تجارب الامم، ترجمه علی نقی منزوی، تهران: توس، 1379ش.
  • ______ ، تجارب الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، تهران: دار سروش، 1377ش.
  • ابن‌ ندیم، محمد بن ‌اسحاق، الفهرست ابن ندیم، تحقیق رضا تجدد، تهران: انتشارات اساطیر، 1381ش.
  • الخورئی الشرتوتی اللبنانی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، بی‌جا: دارالاسوه للطباعه النشر، 1416ق.
  • حلی، تقی ‌الدین داود، رجال ابن داود، نجف: المطبعه ‌الحیدریه، 1392‌ق.
  • حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت: داراحیاء ‌التراث‌ العربی، بی‌تا.
  • خالقی، علی، اندیشه سیاسی شیخ مفید و ابوالصلاح ایوبی، قم: موسسه بوستان کتاب، 1388ش.
  • خضری، احمدرضا، تاریخ تشیع، جمعی از مولفان، تهران: سمت، 1384ش.
  • ‌‌-، تاریخ خلافت عباسی از آغاز تا پایان آل‌بویه، تهران: سمت، 1378ش.
  • خطیب بغدادی، احمد بن ‌علی، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی‌القادر عطاء، بی‌جا: محمدعلی بیضون، بی‌تا.
  • خواندمیر، غیاث الدین، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، تهران: خیام، 1380ش.
  • دوری، عبدالعزیز و دیگران، بغداد (چند مقاله‌ در تاریخ و جغرافیای تاریخی)، ترجمه اسماعیل دولتشاهی و ایرج پروشانی، تهران: بنیاد دائره المعارف اسلامی، 1375ش.
  • دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، جلد 5، تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه، 1377ش.
  • ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمر، چاپ دوم، بیروت: دارالکتب العربی، بی‌تا.
  • ___ ، سیر اعلام النبلاء، تحقیق علی‌محمد بجاوی، بیروت: دارالرساله، 1413‌ق.
  • سجستانی، عبدالله بن سلیمان، صوان الحکمه و ثلاث رسائل، تحقیق عبدالرحمن بدوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1974م.
  • شیخ مفید، احکام النساء (الف)، تحقیق شیخ مهدی نجف، بی‌جا: مطبع مهر ناشر الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، بی‌تا.
  • _____ ، الاختصاص (ب)، تحقیق علی اکبر غفاری و جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، بی‌جا، بی‌تا.
  • _____ ، الارشاد فی معرفه الله حجج الله علی العباد (پ)، بی‌جا: دارالمفید، بی‌تا.
  • _____ ، الافصاح فی امامه امیرالمومنین(ع) (ت)، قم: موسسه بعثت، 1412ق.
  • _____ ، الامالی (ث)، قم: جامعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، بی‌تا.
  • _____ ، الجمل و النصره لسید العتره فی حرب البصره (ج)، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید (مجموعه آثار شیخ مفید)، 1413ق.
  • _____ ، الرسائل فی الغیبه (چ)، تحقیق علاء جعفری، چاپ دوم، بیروت: دارالمفید، 1414ق.
  • _____ ، الرساله الاولی فی الغیبه (ح)، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، (مجموعه آثار شیخ مفید)، 1413ق.
  • _____ ، الفصول المختاره (خ)، تحقیق میرعلی شفیعی، چاپ دوم، قم: مرکز موسسه بعثت، 1414‌ق.
  • _____ ، المسائل الجارودیه (د)، تحقیق شیخ محمد کاظم شانچی، چاپ دوم، بیروت: دارالمفید، 1414ق.
  • _____ ، المسائل السرویه (ذ)، بی‌جا: مطبع مهر ناشر الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، 1413‌ق.
  • _____ ، المسائل الصاغانیه (ر)، تحقیق: سید محمد قاضی، بی‌جا: مطبع مهرالاموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، بی‌تا.
  • _____ ، المسائل العکبریه (ز)، بیروت: دارالمفید، 1414‌ق.
  • _____ ، المقنعه (س)، قم: موسسه النشر الاسلامی، 1410‌ق.
  • _____ ، النکت الاعتقادیه (ش)، چاپ دوم، بیروت، دارالمفید، چاپ دوم، 1414ق.
  • _____ ، اوائل المقالات (ص)، چاپ سوم: بیروت: دارالمفید، 1414‌ق.
  • _____ ، تصحیح اعتقادات الامامیه (ض)، بیروت: دارالمفید للطباعه و النشر و التوزیع، 1414ق.
  • _____ ، جوابات اهل الموصل (ط)، تحقیق شیخ مهدی نجف، بی‌جا: مطبع مهر ناشر الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، بی‌تا.
  • شیخ صدوق، الاعتقادات، تحقیق عصام عبدالسید، بیروت: دارالمفید، 1414ق.
  • شیخ طوسی، فهرست، تحقیق جواد قیومی، بی‌جا: نشر الفقاهه، 1417‌ق.
  • عاملی، جعفر مرتضی، شیخ مفید پرچم‌دار آزادی اندیشه، ترجمه محمد سپهری، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ علمیه قم، 1380ش..
  • عمید زنجانی، عباسعلی، مبانی اندیشه سیاسی در اسلام، بی‌جا: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌، 1374ش.
  • کرمر، جوئل، احیای فرهنگی در عهد آل بویه، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، بی‌تا.
  • مسعودی، ابوالحسن بن علی، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، چاپ دوم، قم: دارالهجره، 1409ق.
  • _____، علی بن الحسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قم: منابع الثقافه الاسلامیه، بی‌تا.
  • مطهری، مرتضی، گفتارهای معنوی، چاپ پنجم، تهران: صدرا، 1366ش.
  • مقدسی، محمد بن احمد، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علی نقی منزوی، تهران: شرکت مولفان و مترجمان ایران، 1361ش.
  • موسوی الخوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم: مکتبه اسماعیلیان، 1390‌ق.
  • نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، تحقیق موسی شبیری زنجانی، چاپ پنجم، قم: موسسه نشر اسلامی، 1416ق.
  • هاینس، هالم، تشیع، ترجمه محمد تقی اکبری، قم: نشر ادیان، 1384ش.
  • هرندی، محمد جعفر، فقها و حکومت: پژوهشی در تاریخ فقه سیاسی شیعه، بی‌جا، انتشارات روزنه، بی‌تا.